Nghiên cứu của nữ sinh Ngoại ngữ Bách khoa mở ra góc nhìn mới cho giáo dục

Năm 2024, cô sinh viên năm Ba khoa Ngoại ngữ, Đại học Bách khoa Hà Nội Hà Thị Thu Trà trải qua những tháng ngày học tập khá bình lặng, cho đến một ngày, cú vấp nhỏ trong quá trình học tập khiến Thu Trà thay đổi cách nhìn về trí tuệ nhân tạo (AI), về học thuật và về cả chính bản thân mình. Trà quyết định nghiên cứu để tìm câu trả lời cho chính mình, cùng đó giành luôn giải Nhất Hội đồng Ngoại ngữ, Hội nghị Sinh viên NCKH, Đại học Bách khoa Hà Nội năm học 2024 - 2025.

Trăn trở khi bước vào “vùng xám” của công nghệ

Một lần, Thu Trà nộp bài tập lớn cho môn chuyên ngành mà cô rất yêu thích. Đây là bài viết Trà đã dành rất nhiều thời gian đầu tư, suy nghĩ và hoàn thiện. Vài ngày sau, Trà nhận được thông báo khiến cô rất ngỡ ngàng: Bài làm có dấu hiệu sử dụng AI! “Trong suốt quá trình làm bài, tôi hoàn toàn không sử dụng công cụ hỗ trợ nào, nhưng vì quá tin vào “sự trong sạch” của mình, tôi đã không lưu lại bản nháp, không có một bằng chứng nào để chứng minh...” – Trà kể lại. Mọi thứ chỉ có thể được giải thích bằng lời nói, bằng sự tin tưởng của thầy cô vào quá trình học tập nghiêm túc trước đó của Thu Trà.
 

May mắn thay, Thu Trà không bị phạt. Nhưng trải nghiệm đó để lại trong cô gái những trăn trở: Phải chăng đã đến lúc cần hiểu rõ hơn về AI trong môi trường học thuật? Làm sao để sinh viên có thể sử dụng công cụ này một cách đúng đắn, có đạo đức, thay vì lúng túng, sợ hãi hoặc sử dụng sai cách? Muốn tự tìm câu trả lời, Thu Trà bắt đầu hành trình nghiên cứu của mình.

Đề tài NCKH của Thu Trà mang tên: “Literacy of and attitudes towards artificial intelligence for academic purposes: A survey of students at a university” (tạm dịch: “Năng lực sử dụng và thái độ đối với trí tuệ nhân tạo cho mục đích học thuật: Khảo sát sinh viên ở một đại học”) với sự hướng dẫn của Thạc sĩ Nguyễn Xuân Nghĩa - giảng viên Khoa Ngoại ngữ, Đại học Bách khoa Hà Nội.

Cô sinh viên Bách khoa lựa chọn tiếp cận bằng phương pháp nghiên cứu định lượng, tập trung vào sinh viên năm ba chuyên ngành Ngôn ngữ Anh. Với gần ba tuần thu thập dữ liệu trực tiếp tại lớp học, rồi hàng tuần tiếp theo lọc dữ liệu, phân tích bằng phần mềm thống kê, Thu Trà đã có được những con số biết nói, rằng mặc dù sinh viên có thái độ tích cực với AI nhưng năng lực sử dụng công cụ này cho mục đích học thuật vẫn còn hạn chế. Đặc biệt, tồn tại một mối quan hệ tỉ lệ thuận giữa thái độ và năng lực để nếu cải thiện cách sinh viên nhìn nhận về AI thì khả năng sử dụng AI cũng sẽ được nâng lên.

Kết quả này như một “tín hiệu vũ trụ” gửi cho chính cô của 1 năm về trước - khi bối rối vì không biết mình đã “vô tình” bước vào “vùng xám” của công nghệ (grey area in technology) - những tình huống, vấn đề hoặc hành vi trong lĩnh vực công nghệ mà tính chất pháp lý, đạo đức hoặc ranh giới rõ ràng chưa được xác định rõ. 
 

Kiên định, vượt khó

Tại Hội nghị Sinh viên NCKH lần thứ 41 năm 2024 của Đại học Bách khoa Hà Nội, Thu Trà đã từng tham gia nghiên cứu nhóm. Hội nghị Sinh viên NCKH lần thứ 42 năm nay, cô gái chọn con đường khó hơn: Thực hiện đề tài cá nhân, một mình xây dựng bộ khảo sát, thuyết phục người tham gia, xử lý dữ liệu, viết báo cáo,... với một niềm tin cháy bỏng rằng: Mình sẽ làm được!

May mắn thay, Thu Trà được thầy hướng dẫn Nguyễn Xuân Nghĩa - dù đang học ở nước ngoài - luôn đồng hành qua từng tin nhắn, từng cuộc gọi xuyên múi giờ. Hai thầy trò nhớ mãi niềm vui khi được Ban lãnh đạo Khoa Ngoại ngữ chấp thuận cho thầy Nghĩa tiếp tục hướng dẫn Thu Trà dù đang du học. Giữa khó khăn về việc cân đối thời gian học tập, NCKH, công việc, cảm xúc, chính sự tận tâm của thầy hướng dẫn đã giúp Thu Trà thêm quyết tâm theo đuổi đề tài nghiên cứu đến cùng.

Song song với việc NCKH, Thu Trà còn hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. “Nhiều lúc, tôi cảm giác mình như bị kéo ra làm đôi: Nửa lo số liệu nghiên cứu, nửa lo chỉnh sửa luận văn. Tôi học được cách chia nhỏ công việc, lên lịch trình cụ thể từng ngày. Và quan trọng nhất: Đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ!” - Thu Trà bật mí bí kíp “vượt khó”!

Trà nhớ lại quãng đường nghiên cứu của cô bớt gập ghềnh là nhờ có những người bạn luôn sẵn sàng lắng nghe mọi tâm sự, nhờ có người thân luôn nhắc nghỉ ngơi khi làm việc khuya và nhờ cả những lời góp ý thẳng thắn, chân thành từ thầy Nguyễn Xuân Nghĩa.

“Trước đây, tôi từng nghĩ nhờ hỗ trợ, giúp đỡ là thể hiện sự yếu đuối. Nhưng hiện tại, tôi cho rằng đó là một kiểu can đảm - Can đảm để học hỏi, để trưởng thành, để kết nối” - Trà khẳng định.

Ở Bách khoa Hà Nội, Thu Trà không chỉ học chuyên môn mà còn học cách nghiên cứu, cách đặt câu hỏi và tìm câu trả lời, cách tìm người đồng hành và hơn hết là học cách hiểu bản thân. Dù nhìn lại, cô thấy có điều mình có thể làm tốt hơn, nhưng quan trọng là nữ sinh viên Ngoại ngữ Bách khoa Hà Nội đã kiên định đến cùng với tất cả sự cố gắng và tự hào.
 

Mở ra góc nhìn mới cho giáo dục

Một trong những điều khiến Thu Trà tự hào là đề tài NCKH của cô đã mang đến một góc nhìn hoàn toàn mới từ sinh viên Việt Nam về sử dụng AI. Trên thế giới, phần lớn nghiên cứu về năng lực sử dụng AI trong học thuật đều của các nước phương Tây - khu vực công nghệ phát triển nhanh chóng. Nhưng sinh viên Việt Nam thì sao? Có những điểm khác biệt gì trong nhận thức, kỹ năng, môi trường học tập? Làm sao để nâng cao hiểu biết về AI mà không khiến sinh viên sợ hãi hay lạm dụng?

Thu Trà đã cố gắng trả lời những câu hỏi ấy qua nghiên cứu của mình, và bên cạnh các kết quả chính, Thu Trà còn đề xuất các giải pháp thực tiễn cho 3 đối tượng: Nhà hoạch định chính sách; Giảng viên; Sinh viên. Cụ thể:

- Các nhà hoạch định chính sách giáo dục cần xây dựng các khung quy định sử dụng AI cho mục đích học thuật một cách chặt chẽ, minh bạch; đồng thời phổ biến rộng rãi khung quy định này đến toàn thể giảng viên và sinh viên.

- Giảng viên cần giữ thái độ cởi mở với AI và tự trau dồi năng lực sử dụng AI của mình; từ đó các thầy cô có thể hướng dẫn sinh viên sử dụng AI một cách hiệu quả và có đạo đức.

- Sinh viên cần chủ động học hỏi và nâng cao năng lực sử dụng Ai của mình và năm rõ các quy định mới nhất về việc sử dụng AI trong môi trường học thuật.

Thu Trà tin rằng nếu mỗi nhóm đều có sự chuẩn bị tốt, chúng ta sẽ xây dựng được một nền giáo dục khai thác AI hiệu quả và có đạo đức đúng như tinh thần của Thông tư 02/2025/TT-BGDĐT - Quy định Khung năng lực số cho người học - mới được ban hành gần đây.

Trước những tiếng “Wow” của bạn bè, người thân khi biết về việc nghiên cứu của mình, cô sinh viên năm cuối Thu Trà chỉ cười hiền. Cô gái chưa bao giờ nghĩ mình là một sinh viên xuất sắc hay có gì đó cao siêu. Với Trà, NCKH để tìm lời giải cho chính mình và những người xung quanh. NCKH không chỉ dành cho những người giỏi nhất mà dành cho những người sẵn sàng bắt đầu, dám đặt câu hỏi và bền bỉ đi tìm câu trả lời!